سجاد نظری در یادداشتی نوشت : تمدن ایران‌زمین، از نخستین روزهای شکل‌گیری حیات انسانی در فلات ایران تا امروز، پیوستگی و تداومی شگفت‌انگیز را در سیر تاریخی خود به نمایش گذاشته است.

کاوش‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های نوین تاریخی، همواره بر غنای فرهنگی و تمدنی این سرزمین تأکید داشته‌اند. یکی از جلوه‌های بارز این پیوستگی، آیین‌ها و جشن‌هایی است که ریشه در باورهای کهن مردم ایران دارند.

جشن‌هایی که از دل جغرافیا، طبیعت و سبک زندگی ایرانیان برآمده‌اند و معنایی عمیق‌تر از شادی صرف را در خود جای داده‌اند.

در میان این آیین‌ها، جشن مهرگان جایگاهی ویژه دارد. اگر نوروز آغاز زندگی و رویش است، مهرگان، شکرگزاری از حاصل رنج و کوشش در پایان فصل برداشت است. فلات ایران با اقلیمی خشک و سرد در بسیاری از نواحی، همواره انسان را به پیکار با کمبودها و دشواری‌های طبیعی واداشته است. در چنین شرایطی، برداشت محصول، فقط یک رخداد اقتصادی نبود، بلکه پیروزی بر طبیعت و نشانه‌ای از هماهنگی با جهان هستی محسوب می‌شد. همین نگاه سبب شد که جشن‌های شکرگزاری چون مهرگان، در فرهنگ ایران جایگاهی ژرف و آیینی پیدا کنند.

واژه «جشن» در اصل برگرفته از واژه اوستایی «یسنه» (Yasna) است، که به‌معنای نیایش و ستایش می‌آید. «مهرگان» نیز از ریشه «میترا» یا «میثره» گرفته شده، به معنای دوستی، پیمان و خورشید. در واقع، مهرگان جشنی است در ستایش مهر؛ مهر به‌عنوان نیروی پیونددهنده انسان‌ها و نماد راستی و پیمان‌داری در اندیشه ایرانی.

در روزگار باستان، مهرگان به دو بخش تقسیم می‌شد: مهرگان کوچک در شانزدهم مهرماه، ویژه نجبا و درباریان، و مهرگان بزرگ در بیست‌ویکم مهرماه، که با حضور مردم و آیین‌های عمومی برگزار می‌گردید. در این روز، بار عام داده می‌شد و مردم می‌توانستند شکایات خود را به گوش پادشاه برسانند. این خود نمادی از عدالت و همبستگی اجتماعی بود که در فرهنگ ایرانی جایگاهی والا داشت.

خوان مهرگانی، سفره‌ای بود که خانواده‌ها در این روز می‌گستردند. بر آن، میوه‌های فصل، دانه‌های رنگارنگ، خوراکی‌های خانگی و عصاره هوم، گیاه مقدس در آیین زرتشتی، قرار می‌گرفت. آتش، عنصر پاکی و روشنی، در مرکز آیین حضور داشت و نیایش، سرود، و شکرگزاری، بخش جدایی‌ناپذیر این مراسم بودند.

با گذشت سده‌ها و ورود اسلام به ایران، مهرگان نه‌تنها فراموش نشد، بلکه حتی در زبان عربی، واژه «مهرجان» از آن برگرفته شد و به‌معنای جشن و سرور به کار رفت. این ماندگاری، نشان از عمق فرهنگی و انسانی این آیین دارد؛ آیینی که فراتر از مرزهای دینی و قومی، حامل پیام مهر و دوستی است.

در روزگار معاصر نیز، مهرگان بار دیگر جایگاه خود را در حافظه تاریخی ملت‌های فارسی‌زبان بازیافته است. ثبت مشترک این جشن در فهرست میراث ناملموس بشری یونسکو به‌وسیله ایران و تاجیکستان در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، تأییدی است بر این حقیقت که مهرگان نه تنها میراث یک ملت، بلکه میراثی جهانی است؛ میراثی که انسان امروز را به بازخوانی مفهوم دوستی، همدلی و سپاس از زندگی فرا می‌خواند.

در جهانی که گاه مهر و مهربانی در هیاهوی مدرنیته رنگ می‌بازد، بازگشت به معنا و پیام مهرگان می‌تواند یادآور این حقیقت باشد که ریشه‌های انسانیت، در خاک همین سرزمین‌های کهن جوانه زده است؛ جایی که انسان، پیش از هر چیز، شکرگزار نور، زمین و مهر بوده است.

انتهای پیام/